Het beroepsonderwijs kan niet krimpen

Tegelijkertijd stromen op veel mbo-scholen in Nederland minder jongeren in door de demografische krimp. De Algemene Rekenkamer waarschuwt voor een daling van het aantal studenten in het middelbaar beroepsonderwijs. In de Benchmark mbo 2020 wordt gesproken van een financieel gezonde positie, maar scholen moeten zich wel voorbereiden op een verwachte krimp vanaf 2021.

In Limburg merken ze al langer dat de traditionele mbo-infrastructuur van vooral jonge mensen opleiden onder druk staat. Erik Boskamp is business-developer voor VISTA college. Met zijn collega’s stuurt hij de publiek-private samenwerkingen aan die in Zuid-Limburg bestaan om voldoende vakmensen op te leiden voor verschillende sectoren.

“Op grond van demografische ontwikkelingen in de provincie zou je kunnen stellen dat er krimp is,” antwoordt Boskamp op de vraag of VISTA college last heeft van teruglopende studentenaantallen. “Alle onderwijsinstellingen in de regio hebben ermee te maken. Omdat het de maatschappelijke opdracht is van het mbo om niet alleen jongeren op te leiden maar ook veel andere mensen, zie je bij VISTA college meer balans in de studentenaantallen.”

Krimpende studentenaantallen zorgen op dit moment niet voor acute problemen bij mbo-scholen, maar zijn wel een zorg voor de sectoren waar het beroepsonderwijs de hofleverancier voor is. Wat kunnen bedrijven op de lange termijn doen als er geen personeel te vinden is?

“Dan gaan ze misschien weg uit Limburg”, schetst Erik Boskamp een rampscenario. “Maar zo’n drastische ontwikkeling komt gelukkig zelden voor en is natuurlijk niet wat we willen. Je kunt als bedrijf eigenlijk twee dingen doen. Meer werk automatiseren en daarbij hun werknemers doorontwikkelen om processen effectiever en efficiënter te maken. En je kunt op zoek gaan naar nieuwe populaties: statushouders en mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt. Voor sommige branches gaat dat al heel goed, en voor andere is dat nog ontdekken. Maar voor beide trends moet je bij ons zijn. Het mbo kan bestaande werknemers helpen zich verder te ontwikkelen en we kunnen nieuwe populaties opleiden.”

Vakmanschapsagenda

Omdat de regionale en lokale politiek zich daar ook meer van bewust moet zijn trekken drie Limburgse mbo-scholen sinds kort samen op in de Vakmanschapsagenda. Gilde Opleidingen, VISTA college en Yuverta vragen nadrukkelijk aandacht voor het belang van vakmanschap en roepen op tot intensievere samenwerking in de regio. 

Die bewustwording voor vakmanschap is volgens Boskamp een beetje verwaterd de afgelopen periode. “Wie gaat bijvoorbeeld straks de kweekburger produceren? Deze stelling hebben we tijdens de presentatie aan de Provinciale Staten bij verschillende maatschappelijke transities gedaan. Bijvoorbeeld bij zonnepanelen en de energietransitie. Daar zijn vakmensen bij nodig en die zijn hartstikke schaars. De kweekburger en de focus op innovatie en wetenschap, dat is natuurlijk sexy. Maar heb ook oog voor vakmanschap en haak de mbo-scholen aan.”

Ondanks krimp ernstig tekort aan docenten

Minder studenten op school betekent ook minder middelen en docenten om in te zetten. De vergrijzing van het huidige docentenkorps is een groter probleem voor VISTA college. “We zien juist een tekort aan docenten in de toekomst, ondanks de krimpende studentenaantallen. Daarom zoeken wij ook de samenwerking met andere mbo-scholen.” 

Als teamleider van de VISTA Academie (onderdeel van P&O) is Patrick Smits nauw betrokken bij het vormgeven van de samenwerking met Gilde Opleidingen en Yuverta, waarin de scholen samen het docententekort te lijf gaan. “Door de grote vergrijzing zien we een gigantisch tekort ontstaan. Voor ons een belangrijke reden om het beroep van mbo-docent beter in de markt te zetten en mensen er kennis mee te laten maken. Dat doen we bijvoorbeeld door mensen het werk te laten zien en uit te nodigen om te komen kijken en mee te draaien. We willen zo mensen verleiden om zij-instromer of hybride docent te worden.”

Docenten die uit het werkveld komen zijn altijd belangrijk geweest in het mbo en bij de huidige vergrijzing dé oplossing. En bedrijven die doorgaans afhankelijk zijn van het mbo voor gekwalificeerd personeel, blijken zelf de belangrijkste bron van goede zij-instromers en hybride docenten.  

“We zien dat mensen die al enige tijd in hun baan zitten vaak differentiatie zoeken. En dat is ook een heel mooie combinatie. Zo ontstaan er steeds meer ecosystemen van bedrijven en scholen in Limburg waarbij de bedrijven ons regelmatig goede docenten leveren terwijl de scholen de opleiders zijn van hun toekomstig en huidig personeel.” 

Bijzondere samenwerking met het ziekenhuis

De tekorten in bepaalde sectoren leiden inmiddels ook tot heel creatieve samenwerking. Het ziekenhuis dat intern veel mensen opleidt, krijgt hulp aangeboden van VISTA college om hun trainers een didactisch diploma te laten behalen bij Fontys Hogescholen. “Daar wordt de interne opleiding van dat ziekenhuis merkbaar beter van want deze trainers krijgen zo veel pedagogisch-didactische bagage. En wij kunnen in de toekomst gebruik maken van deze nieuwe docenten die zowel lesgeven in het ziekenhuis als bij ons op VISTA college aan nieuwe generaties verpleegkundigen.”

Hendrik-Jan van Arenthals, voorzitter cvb Scalda: ‘Van vrijwel elke sector krijg ik de vraag om meer studenten te leveren’

“Krimp van het personeelsaanbod is een gegeven voor elk bedrijf in Zeeland. Van vrijwel elke sector krijg ik de vraag om meer studenten op te leiden. Krimpende studentenaantallen merk ik sinds ik aantrad zeven jaar geleden. Dat verschilt overigens sterk per regio. Zeeuws-Vlaanderen is er berucht door. Bij het onderwijs is het gek genoeg eenvoudiger aanpassen op krimp dan bij de diensten. Met minder studenten hoef je minder les te geven en dat kun je oplossen door te werken met een flexibele schil. Maar Scalda is verspreid over heel Zeeland met een fors aantal gebouwen en het is niet makkelijk gebouwen te schrappen. 

Voor veel studenten is Scalda het enige algemeen toegankelijke roc in de regio. Dus als wij iets niet aanbieden, dan kiezen studenten het gewoon niet meer en gaan wat anders doen. Dat betekent dat we relatief meer aanbieden dan andere roc’s. En om ons onderwijs zo laagdrempelig mogelijk te houden voor iedere Zeeuw, verplaatsen we het onderwijs naar de praktijk bij bedrijven door heel Zeeland. We noemen dat hybridisering en daar gaan we heel erg ver in. Het meest vergaand is de praktijkroute waarbij leerlingen helemaal niet meer naar school komen. 

Naast dat deze studenten met de poten in de klei staan, heeft hybridisering het voordeel voor Zeeland dat deze studenten een grotere binding hebben en eerder in de provincie blijven wonen. Er ontstaan zo nieuwe 'hubs' van verschillende bedrijven en opleidingen. Dit is natuurlijk waanzinnig aantrekkelijk voor studenten op een wat oudere leeftijd. Maar ook bedrijven kijken hier met veel interesse naar om hun eigen personeel bij te scholen in llo-trajecten.”