Kijken naar de feiten: op naar een vijfjarig vmbo?

‘Het mbo is een onderwijsvorm die we moeten koesteren. Uit oogpunt van kansengelijkheid is een toegankelijke route naar het mbo belangrijk’, zo staat te lezen in het CU-verkiezingsprogramma. En dat kan door de doorstroom vanuit het vmbo te garanderen: ‘Leerlingen met een startkwalificatie in het vmbo kunnen doorstromen in het mbo. Overwogen kan worden het vmbo met een extra jaar te verlengen om de bedoelde startkwalificatie te behalen.’ Een vijfjarige vmbo dus. Iets waar GroenLinks-PvdA ook op hint in haar programma. Onder het kopje ‘Een startkwalificatie voor iedereen’ staat hierover het volgende: ‘We verruimen de mogelijkheden om al op het vmbo een startkwalificatie te halen zonder dat leerlingen hiervoor naar een andere school hoeven. Dat doen we desnoods via het verlengen van het vmbo-onderwijs naar vijf jaar. Wanneer bedrijven jongeren vroegtijdig een baan aanbieden, moeten er afspraken komen om alsnog een diploma te halen.’  

De MBO Raad is voorstander van veranderingen, maar vraagt zich af of het noodzakelijk is om de vmbo-opleiding te verlengen tot vijf jaar. Mocht dit uiteindelijk nodig zijn, dan denken we wél graag mee over de invulling van het extra jaar. Dat jaar moet juist en vooral gericht zijn op een nog betere voorbereiding op een vervolgopleiding. Bijvoorbeeld door extra aandacht te besteden aan basisvaardigheden, zoals Nederlands en rekenen, of activiteiten te organiseren op het gebied van Loopbaanoriëntatie en begeleiding (LOB). Een extra jaar biedt vmbo-leerlingen letterlijk ruimte hun profielkeuze op een later moment te maken. Incorporeer je het jaar tussentijds aan het einde van de onderbouw in plaats van dat je het er als vijfde jaar ‘achteraan plakt’? Dan schuift de profielkeuze aan het begin van de bovenbouw automatisch een jaar op, wat zorgt voor meer tijd en aandacht voor de basisvaardigheden en de algemene vakken in de onderbouw. 

Het verkenningsvoorstel om een vijfjarige vmbo-opleiding te introduceren is als zodanig interessant dat het (ook) uitnodigt tot het doen van onderzoek naar een mogelijk efficiëntere inrichting van de huidige (vierjarige) vmbo-opleiding, al is het alleen al omdat niet alle vmbo-leerlingen een jaar extra vmbo zien zitten. Een overweging kan zijn om flexibel om te gaan met dat vijfde jaar. Zijn vmbo-leerlingen al na vier jaar klaar voor een vervolgstudie in het mbo, dan moeten ze die kans ook gewoon krijgen. In dat licht bezien lijkt een vijfjarig vmbo voor álle leerlingen op het eerste gezicht geen goed plan. Nog iets om over na te denken is wat er gebeurt als je een vijfjarige vmbo-opleiding ‘opvult’ met ‘alvast’ wat extra mbo-lesstof, terwijl je wéét dat deze lesstof ook in het eerste mbo-jaar op het programma staat. Een extra leerjaar op het vmbo leidt dan tot ondoelmatige overlap tussen vmbo en mbo. Dit is niet de bedoeling en al helemaal niet in het belang van leerlingen/studenten. 

Wat ons terugbrengt naar de eerdere opmerking over waarom we als MBO Raad onze twijfels hebben over de suggestie om het vmbo met een jaar te verlengen. In het bijzonder: over de bijna automatische koppeling met het toekennen van een startkwalificatie aan een vmbo-diploma. Een startkwalificatie is het minimaal benodigde onderwijsniveau om serieus kans te maken op duurzaam geschoold werk.  Momenteel gelden een havo- of vwo-diploma en een mbo-diploma niveau 2,3 en 4 als startkwalificatie. Wij vragen ons af of een vmbo-diploma volstaat als starkwalificatie en vmbo-leerlingen baangarantie biedt, zeker wanneer de situatie op de arbeidsmarkt verbetert ten opzichte van nu. Daarnaast betekent de toekenning van een startkwalificatie aan een vmbo-diploma ook iets voor de waarde van andere diploma’s met een startkwalificatie. Wat bijvoorbeeld is de toegevoegde waarde van een mbo-diploma met een drievoudige kwalificering als je alleen nog toelatingsrecht hebt met een diploma met startkwalificatie?  

Daarbij komt: wie zegt dat vmbo’ers uiteindelijk kiezen voor een vervolgopleiding in het mbo, net zoals veel havisten en vwo’ers doorstromen naar het hoger onderwijs? Dat is appels met peren vergelijken. De verwachting is dat nogal wat vmbo’ers na het behalen van hun startkwalificatie zo snel mogelijk stoppen met school om als 16-/17-jarige hun geluk te beproeven op de arbeidsmarkt. De koppeling van het behalen van een vmbo-diploma met een startkwalificatie leidt op papier misschien tot significant minder voortijdig schoolverlaters, maar in de praktijk blijft het probleem bestaan, zij het wat meer op de achtergrond. Wat het (nog) moeilijker maakt om schooluitval tegen te gaan. 

Met hun suggestie voor een vijfjarige vmbo-opleiding spelen de ChristenUnie en GroenLinks-PvdA in op de gedachte dat het huidige onderwijssysteem niet voor alle leerlingen/studenten volstaat. Het vijfjarige vmbo (en de kansen en uitdagingen die dit met zich meebrengt) is dan ook geregeld onderwerp van gesprek tussen de MBO Raad, de VO-raad en de VH. Samen met deze en verschillende andere onderwijspartners doen we een indringende oproep om te komen tot een betere doorlopende leerlijn. Zie ook: ‘De toekomst van ons onderwijs’ Sommige jongeren zijn immers gebaat bij een snellere doorstroom naar het mbo, terwijl anderen juist meer tijd nodig hebben om bijvoorbeeld de basisvaardigheden beter onder de knie te krijgen. Zaak is om die mogelijkheden te faciliteren, waarbij we graag de krachten bundelen van het beroepskeuzegerichte vmbo en het beroepskwalificerende mbo. Dat zorgt pas écht voor tijd, ruimte en voldoende aandacht.

Ten slotte, speciaal voor GroenLinks-PvdA: momenteel is het al mogelijk om een startkwalificatie en zelfs een beroepskwalificatie te behalen, zonder dat leerlingen daarvoor naar een andere school hoeven. Maar dit moet dan wel altijd in samenwerking met het mbo. De wet Doorlopende leerroutes vmbo-mbo uit 2020 biedt daar ruimte voor.