Een niets verbloemende ode aan de zorg

Als reactie op de serie Dienders (over agenten in opleiding, 2021) ontvangt Veerle een brief van een meisje dat Verpleegkunde studeert: ‘In beeld brengen van de menselijkheid achter het uniform en de kennis over het vak; zo’n serie zou er ook over de zorg moeten komen!’ Met de brief in de hand is creatief producent Daniël Aiss langsgegaan bij een mbo-opleiding Verpleegkunde. ‘Hij had meteen door dat de toon in de brief aansloot bij wat hij waarnam. Deze studenten zijn jong, hebben vaak een complex en interessant leven en gaan gigantische verantwoordelijkheden aan.’ Veerle ziet ook direct het belang van het bredere perspectief: ‘Er wordt veel gepraat over de zorg – er zijn tekorten of de beloning is te laag –, maar mensen hebben geen idee wat werken in de zorg inhoudt. Dat werd wel duidelijk toen we daar langer meeliepen. Om de sector te kunnen laten zien door de ogen van zulke jonge mensen, die het werk óók voor het eerst zien en ervaren, is echt de lens die zo’n serie nodig heeft.’ 

Deze insteek maakt dat Tessa een ander project laat schieten om mee te werken aan de serie Zorgen: ‘vanuit de menselijke kant de zorg benaderen is precies wat de serie zo goed laat zien. Je bent erbij als kijker, leeft mee met de hoofdpersonen. Het is een niets verbloemende ode aan het vak. Ik ben dankbaar dat ik werd gevraagd voor dit project en trots dat dit zo goed is gelukt.’  

‘We zijn de hoofdpersonen een jaar lang gaan volgen binnen de driehoek school, privé en stage. Wat je vooraf niet weet is welke ‘hobbels’ deze mensen gaan tegenkomen in deze domeinen’, vertelt Tessa. ‘Wel is het kader altijd school: gaan ze het jaar halen? Wat moeten ze leren? Wat zijn de uitdagingen per persoon? Tegelijkertijd speelt wat er in de zorg gebeurt – de stage dus – de grootste rol in de serie. Op stage worden de hoofdpersonen geconfronteerd met alle grote thema’s waarmee je als verpleegkundige te maken krijgt in de zorg, zoals agressie, seksuele intimidatie, discriminatie en de dood.’ 

Veerle vult aan: ‘de complexiteit van die drie elementen in het leven van deze jongeren laat zien op hoeveel vlakken er iets kan spelen. We zien in de serie jongeren die in de zorg tegen iets groots aanlopen, maar ook jongeren die juist privé met problemen worden geconfronteerd. Ze schaken op verschillende borden tegelijk, zonder dat ze precies weten hoe het schaakspel gaat. Want op die leeftijd kun je nog lastig reflecteren op alles wat er gebeurt en wat je eigen handelen daarin betekent. In de keuze voor deze leeftijdscategorie schuilt ook de kracht van de serie, omdat je meegroeit met de ervaringen van iemand die het zelf ook allemaal voor het eerst meemaakt. Toen we de serie met docenten en begeleiders terugkeken zag je ook dat voor hen die losse elementen één beeld gingen vormen. Dat zij bepaald gedrag van studenten veel beter begrepen.’ 

‘Dat belang zien we zeker, maar het is niet altijd zo rechtlijnig’, ziet Tessa: ‘We zagen dat er op ROC Mondriaan heel zorgvuldig wordt meegekeken met studenten om de opleiding te laten slagen en ze ook voortdurend de handreiking doen ‘als er iets is, kom naar ons toe, we kunnen je helpen’. Maar als je zo jong bent, zie je vaak niet wanneer je iets zou moeten bespreken. Wat betekent die handreiking? Je ziet dat jongeren niet snel toegeven dat iets niet goed gaat en dus pas (te) laat met de mentor in gesprek gaan. In deze serie zie je hoe lastig het al is om zeven individuen met zeven eigen verhalen door een opleiding te begeleiden, laat staan een hele klas. Dat geldt ook op stage, waarbij de begeleider meerdere stagiairs begeleidt.’  

‘Die onzekerheid geldt ook voor het formuleren van leervragen en leerdoelen’, gaat Veerle verder. ‘Een onderdeel waarmee studenten, net als met pittige theorie, worstelen en dreigen af te haken. Ook wij vonden formuleringen van stageopdrachten onnodig complex. Mismatch dreigt ook door de overtuiging dat alle studenten overal stage moeten kunnen lopen. Zo zagen we jongeren met goede communicatieve vaardigheden die ze niet konden inzetten op hun stageplek vanwege de specifieke skills die al die verschillende doelgroepen (psychiatrie, gehandicapten- en ouderenzorg) vragen. Het overkwam Kenny, een jongen die het fantastisch deed in de ouderenzorg, maar totaal afhaakte in de gehandicaptenzorg. Zo zonde. Zou het belang van jongeren in de zorg houden niet zwaarder moeten wegen dan verschillende typen stages kunnen lopen, zodat we de uitstroom kunnen verminderen? 

‘Ik denk dat wij collectief hard van onze stoel zijn gevallen over wat de zorg vraagt. Bij zorg komt sowieso ontzettend veel kijken: een band opbouwen, de cultuur leren kennen, specifieke problematiek herkennen, omgaan met overlijden. Wij stonden achter de camera met een mond vol tanden wanneer oude mannen met hun geslachtsdeel pronkten, terwijl jonge stagiaires dit met een grap en een gesprek probeerden te de-escaleren. Een enorme taak die deze jonge mensen op zich nemen. Voeg je daar psychische ziektes aan toe die in de lesstof nog amper aan bod komen, dan vraagt dat goede voorbereiding en begeleiding. Vanuit school én werkplek. Het aansluiten van leervraag, persoonlijkheid en skills op de stageplek is één belangrijke component om uitstroom te voorkomen, maar we denken dat de serie ook goed laat zien dat de kwaliteit van begeleiding ook van grote invloed is op de kans van het succesvol afronden van de opleiding. Die kwaliteit ligt nu te veel uiteen. De ene praktijkbegeleider zegt ‘we doen alles op jouw voorwaarden, jij bepaalt de grenzen’, terwijl de ander insteekt met ‘je moet aan de eisen voldoen, want anders heb jij een probleem, heb ik een probleem en heeft de school een probleem’. Die bandbreedte, daar is echt winst te behalen. We hebben dit aspect niet heel goed kunnen laten zien, omdat dat de vloek en de zegen van een documentaire is. We hebben vooraf gevraagd op stageplekken of we mochten filmen, dus hoe echt, rauw en onverbloemd de serie ook is geworden, er is ook veel dat we niet hebben kunnen laten zien. We kregen veel signalen van zorginstellingen waar geen of nauwelijks echte begeleiding plaatsvindt,’ besluit Tessa.  

‘Ik wil graag ter nuance toevoegen dat ons punt niet is dat de stagebegeleiding ‘slecht’ is, maar dat stagebegeleiders vaak ook hun werk moeten doen onder grote druk en de begeleiding van studenten daar dan ook nog bij komt. Ze worden hiervoor niet vrijgespeeld, maar moeten in hun ochtendroute studenten het vak leren terwijl de patiënten allemaal om aandacht vragen. Het is dus een beleidskeuze, waarbij je niet kunt blijven leunen op het argument 'personeelstekort'. Met goede begeleiding kun je op termijn juist de tekorten oplossen doordat je uitval voorkomt. Je moet daarom als politiek nu absoluut niet bezuinigen op het Stagefonds zorg. Wij zien door onze serie echt geen ruimte om die bezuiniging te rechtvaardigen.’  

‘Zeker wel’, zegt Veerle, ‘vooral in de research vooraf. In een les waarin werd gevraagd naar discriminatie en ongewenste intimiteiten gingen letterlijk alle handen omhoog. Dat was een derdejaars groep met twaalf meiden. Het vindt plaats op de werkvloer door collega’s, maar ook door patiënten. Niet zelden wordt het gebagatelliseerd, want ‘dementie’ of ‘ze bedoelen het niet zo’. Ook kregen we signalen dat tussen verschillende mbo-niveaus wordt gediscrimineerd, omdat de zorginstellingen het liefst niveau 4 studenten zien binnenkomen. We willen in de campagne Nazorgen (de bewustwordingscampagne die start na de docuserie red.) om die reden echt meer aandacht geven aan bewustwording, want ook door zulke negatieve ervaringen vallen studenten onnodig uit.’ 

Tessa: ‘We organiseren meet-ups door het hele land voor alle betrokken stakeholders, die te maken hebben met de mentale weerbaarheid van studenten die in de zorg gaan werken of pas werken. Per regio kijken we welke thema’s uit de serie het meest actueel of prangend zijn en gaan daarover aan de hand van vierhonderd uur docu-materiaal in gesprek. Denk aan begeleiding, grote verantwoordelijkheden in het werk, privéleven van studenten en grensoverschrijdend gedrag. Dat materiaal komt in een grote kennisbank die op drie niveaus wordt ingedeeld: student, docent en stagebegeleider.’ 

‘De jongeren die hiervoor kiezen doen dit vanuit hun hart, ziet Veerle. ‘Omdat zij voor mensen willen zorgen. Ze hebben soms geen idee van wat het werk inhoudt en zijn enkel op die opleiding omdat zij mensen willen helpen. Laten wij, met z’n allen, zorgen dat ze dat willen blijven doen. Een paar elementen hebben we al genoemd: stage die aansluit bij de competenties van de student, goede begeleiding en aandacht voor de privéomstandigheden van studenten. Aan dat rijtje wil ik graag meer contactmomenten tussen school en stageplek toevoegen, want docenten hebben nu te vaak geen zicht op wat er op stage afspeelt.’ 

‘Ik hoop dat wij met de serie laten zien hoe bijzonder werk deze studenten doen. De eerste dag dat ik bij de gehandicaptenzorg kwam filmen vielen al mijn communicatie skills weg bij een man die simpelweg niet in staat was om te praten. En dan staat daar een student die zo’n meneer helemaal tot leven tovert, wél met hem kan communiceren en grapjes met hem maakt. Gaat zij weg uit het vak, dan is dat een verlies voor ons allemaal.’ 

De serie Zorgen kreeg een nominatie voor de zilveren Nipkowschijf 2025 en te zien bij NPO

Filmografie: 

Veerle groeide na haar eerste redactiewerk bij Metropolis door tot programmamaker en documantaire regisseur van series Dienders (over agenten in opleiding, 2021) en Boven Water (over de strijd van kleine familiebedrijven) bij BNNVara, NPO. 

Tessa is afgestudeerd aan de filmacademie in 2016, regisseur van onder andere documentaires; ’The Origin of Trouble’ en ‘Vroeg Verloren’ i.s.m. VPRO, over de vroege dood van een ouder en ‘Overtijd’ over de impact van de keuze voor een abortus.